21. ODCIENIE

„W domu mówią tylko tym językiem, modlą się w nim a jeżeli w towarzystwie chcą być wesołymi zamienia się rozmowa prowadzona dotychczas w języku niemieckim wnet na takąż prowadzoną łatwiejszym dla nich języku polskim. Charakterystycznym zdaję się być pod tym względem pewien rys, który dlatego też tu zamieszczam, chociaż raczej należałby do notatek jakiegoś rękopisu w archiwum. – W Rybniku bowiem gromadzą się od przeszło 30 lat znakomici obywatele miasta, po większej części członkowie magistratu i tacy , którzy nimi byli, w pewnym lokalu, ażeby tam sobie zagrać w karty mianowicie w ulubioną grę solo. – Ponieważ są tam także obecni niemcy, mówi się z początku tylko po niemiecku. Skoro się jednak gra ożywi i jakiś nieszczęśliwiec, zapowiedziawszy słabą grę, jedną bitkę po drugiej przegrywa, powstanie przy każdym biciu głośna radość. <<Momy go, momy go>> słychać wszędzie i polski język zwycięża. Towarzystwo tych graczy nazywają inni żartobliwie towarzystwem momegów” (pisownia oryginalna)[1]

           

                        Szanowny Panie Arturze,

Niech mi niy majom za złe, że Im wiekuisty spoczynek przerywom, ale chciołbych, żeby tyn briyf trefiył do Ponboczka zamiast rzykanio, a żywi niech se z niego weznom do sia, co bydom chcieć.

            Taki teraz czas jesiynny, kiedy liście na stromach majom tela kolorów i odciyni, że się sztyjc niy umia nadziwić, żech se nigdy pryndzyj niy doł pozór, że ich tela jest, chocioż co roku sie tak miyniom. Pan Artur tyż na pewno je widzieli. Bo chocioż zdjyncia wtedy były yno czorno – biołe, abo właśnie skiyrz tego, Pan wiedzieli, że nawet szarość może mieć setki odciyni.

Nerwowe to już były czasy, pół wieku po tym, jak Franciszek Idzikowski możno i som z momegami w solo w pewnym lokalu groł. Tak se to dzisiej wyobrażom: fajfki i tabaka kupowoł  w sklepie kolonialnym jakigo Weisa abo Matzeratha. Jak z niego wychodziył, hut ściongoł przed Paniom Żelazkowom, co ze starego kościoła akurat wracała. Potym szoł przez Rynek, kiery bezmała na miejscu zasypanego kiedyś stawu downi rybniczanie wytyczyli. Kłanioł się tym hutym od Sladkyego abo Priestera wszystkim napotkanym rybniczankom naoblykanym wtedy tak, że yno od brody do czoła było widać, kto to jest, bo nawet chustki i huty ściongały yno w doma. Spokojnie tu było i cicho. Na chwila stanył sie prziwitać i umówić na pobrani miary do nowego mantla z krawcym Schultzym abo Goldbaumym, kiery szoł prawie od synagogi. Potym wyjon z kapsy srebrny zygarek na dewizce, podziwoł sie, wiela je godzin, pożegnoł z krawcym i ruszył wartko w strona chaupy, żeby na obiod zdonżyć, bo jakby za niyskoro prziszoł, to by mog nudelkulom po łepie oberwać. A po obiedzie siodoł przi biurku, ostrzył pióro, zatonkoł je w kałamarzu i dali pisoł swoja kronika. Bez niyj możno by my nawet niy wiedzieli, że ryby z rybnickich stawów jodało sie z orzechami wodnymi (kotewkami) w tych samych stawach zbiyranych. Ale to było jeszcze za czasów Królestwa Prus, kiedy yno o miyszkańcach Ślonska Cieszyńskigo godało sie cesaroki, bo od wieków pozostowali w Austrii. Potym coś sie popsuło.

Jak Pan tu przijechali, to już było i tukej Cesarstwo, a policmajstry kajzera Wilusia wachowały, żeby sie żodne momegi niy opowożyły publicznie po polsku odzywać. Cesarstwo Wilusiów musiało być czorno – biołe jak flaga ich rodzinnego królestwa. O żodnych odciyniach niy mogło być godki. Ale niy tu.

Czy to wrodzono przekora Pana Artura tu przignała? Czy koloryzowane kartki pocztowe z czasów la belle epoque posyłoł ktoś z naszego powiatu na Gelsenkirchen, że tak sie Im nasze strony spodobały?

Może do jakijś rodziny, co do Westfalii trefiyła ze Ślonska, a od kierej sie nauczyli po naszymu godać, przichodziyły pozdrowiynia z widokiym na fontanna z Nepomuckiym na Rynku, starym zamkiym abo dopiyro co wtedy wybudowanym nowym kościołym? Czy jakiś jezuita w kierymś z kolegiów we Francji, Belgii czy Holandii był od nas i tak piyknie opowiadoł, że zamiast w sutanna wsiedli w cug i kieregoś dnia 1914r. stanyli z taszom na banhofie w Rybniku? Czy to te Mickiewicze, Kraszewski i Sienkiewicze z dna tasze tak namawiali, żeby znad Emscher pojechać bliżyj Wisły? Czy już wtedy miyndzy niymi leżały Dzieje miasta Rybnika…? A jak jakiś Drabiniok abo Hirsch wiyźli Ich swojom bryczkom przez miasto, to do słynnego hotelu Schlesicher Hoff, czy pod wskozany adres? Dużo tych pytań, bo dzisiej się rajzuje raczyj w ta drugo strona. A i wtedy, jak już ktoś zza Odry tu jechoł, to po to, żeby czornej wronie wiyncyj miejsca zrobić, a niy sie Polski doszukiwać.

A potym, z bliznami spod Sommy, Verdun, Monastyru i Udine nad Nacyna nazod przijechali, żeby Plebiscyt szykować. Niymcom tłumaczyć, że Ślonsk je bardziyj polski niż niymiecki, a Polokom, że niy kożdy Niymiec musi być Krziżakiym. To, żeby w jednym tytule gazety, „Katholische Volkszeitung”, zmieścić słowa katolicki i ludowy, to sie dzisiej w głowach niy mieści jeszcze bardziyj niż wtedy. Wiary w to, że człowiek jest ważniejszy od polityki,  że ludzie mogom sie różnić, godać roztomańtymi jynzykami, a i tak sie dogodajom, jak im wspólne dobro bydzie na sercu leżeć, tyż do dzisiej miyndzy bojkami trza by szukać. A Oni pół wieku swojigo życio tej wierze pośwyńcili. Od powstań rewolwer do obrony pod kabotym nosili i dziesiontki razy spod kul, najpiyrw pruskich, a potym hitlerowskich zamachowców uciykali. Ścigani listym gończym cało Drugo Wojna przesiedzieli w krzyżkowickich kryjówkach. Zakochani w Polsce - bez wzajymności i pełne nieufności było to miłowani, do samego końca w 1965r. w tych Krzyżkowicach, kaj Ich ludzie tela razy ratowali.

Tak mi sie to spomino, jak zapolom świyczka na rybnickim kiyrhofie, przi grobach powstańców. Czytom nazwiska na nagrobkach dookoła – brzmiom polsko, niymiecko, czesko. Z tego miejsca widać i prezbiterium, kiere zostało po najstarszym kościele i wieże bazyliki - nowego kościoła, kiery też już wcale ni ma taki nowy. Niby świat poszoł daleko do przodu przez ostatni 50 lot, ślonsko godka nawet dobrze sie sprzedowo, choć trocha jak z rezerwatu. Nawet na plakatach wyborczych piyknie wyglondajom żółte napisy na niebieskim tle. Ale tej siły ducha, szacunku i opowogi, żeby wbrew wszystkim walczyć o zgoda i sprawiedliwość, zamiast pogłymbiać różnice, niy mo żodyn. I jak sie tak dziwom na niebo, kiere sie uparło, że niy bydzie zawsze jednakowo niebieski, to sie zastanawiom, kiedy przijdom te czasy, kiere Pan Artur Trunkhardt wyprzedziył…

Wkamuflowany

Artur Trunkhardt (1887 – 1965) – urodził się w Gelsenkirchen w Westfalii. Po ukończeniu nauk w kolegiach jezuickich w różnych krajach Europy zamieszkał w Rybniku, gdzie brał udział w przygotowaniach powstań i Plebiscytu; wydawał i redagował Katholische Volkszeitung; ścigany listem gończym przez Niemców, wielokrotnie unikał śmierci w zamachach; w 1925r wydał Dzieje miasta Rybnika… Franciszka Idzikowskiego z 1861r; piętnował przejawy faszyzmu i nacjonalizmu zarówno niemieckiego jak i polskiego; po wojnie próbował wrócić do działalności publicystycznej, jednak dla władz przeszkodą ku temu okazało się niemieckie pochodzenie; do końca życia czuł się Polakiem.

Najwięcej informacje na temat A.T. można znaleźć na blogu www.romaquil.blog.onet.pl:

http://romaquil.blog.onet.pl/2008/03/13/artur-trunkhardt-1887-1965-westfalski-antyhakatysta-katolicki-antyfaszysta-polski-slazak-cz-1/

http://romaquil.blog.onet.pl/2008/03/15/artur-trunkhardt-1887-1965-westfalski-antyhakatysta-katolicki-antyfaszysta-polski-slazak-cz-2/

http://romaquil.blog.onet.pl/2008/03/15/artur-trunkhardt-1887-1965-westfalski-antyhakatysta-katolicki-antyfaszysta-polski-slazak-cz-3/

http://romaquil.blog.onet.pl/2008/03/15/artur-trunkhardt-1887-1965-westfalski-antyhakatysta-katolicki-antyfaszysta-polski-slazak-cz-4/

http://romaquil.blog.onet.pl/2008/03/15/artur-trunkhardt-1887-1965-westfalski-antyhakatysta-katolicki-antyfaszysta-polski-slazak-cz-5/

http://romaquil.blog.onet.pl/2008/03/15/artur-trunkhardt-1887-1965-westfalski-antyhakatysta-katolicki-antyfaszysta-polski-slazak-cz-6/

---

[1] Artur Trunkhardt,Dzieje miasta Rybnika i dawniejszego państwa rybnickiego na Górnym Śląsku na podstawie wydanej w 1861r. kroniki Franciszka Idzikowskiego, Rybnik 1925,s.19