101. RĘKOPIS ZNALEZIONY W KOLKASTLI

                W starym familoku, w którym stoją jeszcze kaflowe piece, wnuczek przyniósł babci węgiel z piwnicy. Podczas dokładania do pieca, babcia znalazła pomiętą brudną kartkę zapisaną drobnym, wyraźnym pismem kogoś, kto pamięta jeszcze czasy, kiedy w szkołach uczono kaligrafii. Babcia założyła okulary i zaczęła czytać.

                "Trzista metrów pod ziymióm, niedaleko nieczynnego szybu zawrzytej gruby siedzioł w swoij izbie Skarbnik i glansowoł na niedziela szczewiki. Kole niego na ryczce siedzioł bachraty szczur i łobgryzoł kraiczek chleba po jakimś grubiorzu. Skarbnikowi było Skarbnik, a szczurowi było Jorguś. Jak się Jorgusiowi kończył chlyb, chodziyli razym ze Skarbnikiym miyndzy górników i wyglóndali jakigoś chopa, kiery wczorajszy leżoł kajś schowany, żeby go sztajger niy znod i społ. Skarbnik stowoł nad takim i robił „Uuu!”, a górnik nie doś, że sie budziył wylynkany, to jeszcze jak widzioł nad sobóm te świyconce ziylóne ślypia, to o mało szczewików nie potracił, a co dopiyro miołby o śniodaniu pamiyntać, tak pitoł…

                Stónd chlyb w pazurach Jorgusia, kiery siedzioł na ryczce, łobgryzoł i słuchoł, co Skarbnik rozprowioł.

- Widzisz mój Jorguśku kochany, jako to sie zaś wszyscy nami iteresujóm, jak sie znajóm na grubskij robocie, wiela to pomysłów majóm, co z tymi naszymi grubami zrobić? A czym dalij od Ślónska kiery miyszko, czym mynij razy sam na dół sjechół, tym lepszy sie zno… - i chuchnył Skarbnik na szczewik, żeby sprawdzić, czy doś sie świyci, ale nie spodobało mu sie i dalij wartko wywijoł szczotkom.

- Jo niy wiym, co sie to porobiyło z tymi ludziami, że kożdy sie lepszy zno na cudzej robocie, niż na swoij: ministry, co niy wiedzóm ani co to je szola, chcieliby godać górnikóm, jako majóm fedrować; ślepry chcóm dyrechtorów uczyć, jako grubóm rzońdzić; politykiery sie bieróm za rozprowiani o uczciwości, a łyse, pryszczate karlusy chcóm państwym rzońdzić! I ryczóm wszyscy jedyn przez drugigo, żodyn nikogo niy słucho, yno kożdy „jo wiym! jo chca! mie sie noleży!” I tak rychtyk żodyn niy wiy, o co sie sam rozchodzi, ale kożdy cióngnie te płótno do sia, a niy popuści na krok! Takigo bajzlu, jak ech je stary, tak ech jeszcze nie widzioł! – Jorguś szczigoł fónsami, a Skarbnik coroz mocnij tyn swój szczewik glansowoł. Ale przestoł na chwila, oprził rynka na kolanie, podziwoł sie na Jorgusia i godoł dalij.

- A jaki to wszyscy norozki som śwyńci, pierónie! Dyć jakby im Pónbóczek padoł "kiery z wos je bez winy, niech piyrszy ciepnie kamiyń", to by Go z miejsca tónóm wónglo przisuli! Nejbardzij widać, jaki to je wszysko świynte, jak wylezóm ze msze w Barbórka, ja. A w robocie sóm dopiyro po Trzech Królach... Już tam na wiyrchu ich Pónbóczek dobrze widzi. Tych z Warszawy i tych tukej na miejscu, co sie psińco na czym znajom, ale na stołkach wysokich, po trzi godziny dziynnie siedzóm, bo z odpowiednimi politykierami gorzoła żeróm i im a sobie kapsy nabijajóm. A kapsy muszóm mieć głymboki, żeby stykło na wille, auta i wczasy nad ciepłymi morzami. I gorzoła. I motyki. Dyć co miesiónc na geltag niyjedyn by móg chaupa kupić! Ja, ci zawsze spadnóm na sztyry łapy. Tych politykierów, co do żłoba sie nie dociśli, a fest by chcieli, tyż Pónbóczek widzi. Teroz pieróny czujóm, że na plecach górników mogóm sie na stołki wdropać i pyskujóm, jako by to piyknie u nos było, kieby to łoni przi żłobie siedzieli. Ci to dopiyro nom teroz, kabociorze pieróński, przajóm! Już im żodno opcjo niy zawadzo, ani ślóńsko, ani niymiecko! No, ale ani jedni, ani drudzy na dół niy sjyżdżajóm, jo ś nimi porzóndku niy zrobia! – i Skarbnikowi zaświyciły sie zielono ślypia, jak sie znerwowoł, aż Jorguś swinył sie w kulka i pisnył cicho.

- No, już, już, dyć ci nic niy zrobia. – i pohaloł szczura po puklu – Yno jak se pomyśla jeszcze o tych wszyskich zwionzkach, co ich sam je wiyncyj niż szczurów na dole! – teraz Jorguś stanył na zadnich łapach i nerwowo zaszczigoł fónsami – no, dobre, dobre. Wiyncyj niż myszy. Kieby były trzi, sztyry i rychtyk wachowały, żeby pasibrzuchy robotników nie łokrodały. Ale kaj tam! Je ich wiyncyj niż sie noroz górników do szole zmieści! I w kożdym siedzi co najmnij trzech nietykalnych gizdów. Mało kiery coś do ludzi poradzi zrobić, a  inkszyj roboty sie niy chyci, jak yno podjudzać tych uczciwych do haje. Z politykierami gorzoła żrać i gelt od nich brać: abo za polyni łopón, abo za prziklaskiwani. I jeszcze ludziom oczy mydlóm, jaki to łoni sóm patryjoty! A mało to razy pyski oklupali tym, co chcieli robić, a niy strajkować? I ni ma nic ważniejszego, niż ich stołki! A kożdy yno patrzy, żeby jednych ode żłoba wygryźć, a wartko wciś sie na ich miejsca. Dyć jakby łóni tymi grubami rzóńdzili, to ich za rok ni ma! Tych bych nejbardzij chcioł na dole spotkać, ja! Jo by im pokozoł! – i tak tom szczotkóm chechłoł po szczewiku, że sie zdało, że zaroz zagore.

– Yno do siebie, yno mało, pierónie! Gorol, czy hanys, śleper, czy sztajger, dyrektor czy prezes – każdy przepadzity! A czym myni sie kiery narobi, tym wiyncyj mu dać! Tóż po pierónie sie tak cisnóm na te gruby do roboty, kiej im sam tak źle, że muszóm sztyjc sie o coś umpóminać? Dyć niyjedyn biere pyndzyjo, rynta kupno, a jeszcze ze spółkóm na dół sjyżdżo abo w kierownictwie siedzi – potym godajóm, że roboty ni ma! – Skarbnik wzión drugi szczewik, bo mu sie piyrszy już fest ciepły zdoł.

- Dyć już i z tych na dole żodyn niy pamiynto, co to je uczciwie na chlyb zarobić! Mało to takich, co wiela razy ożarci na dół sjyżdżali abo i ze sobóm gorzoła prziwozili? Teroz im sie niy podobo, jak im trocha ukrócili i na bramie sprawdzajóm, a łożartych zaroz raus wyciepujóm. Abo wiela razy pół szychty prześpi taki jedyn abo drugi i jeszcze go ni ma gańba rozprowiać po kómplach, kierzi kaj indzij robióm, aż ich pierón biere na tako godka! Jak sie takimu urlop skończy, to i miesiónc poradzi na kupnym chorobowym siedzieć. No ja, yno kaj by im było tak dobrze, jak na grubie… I kaj sie, Jorgusiu, niy podziwosz - od wiyrchu do dołu wszyńdzi lebry i łoszusty, a kożdy yno sie dziwo, jako tu drugigo oszwabić, kożdy te swoi ziorko dokłodo! A miyndzy nimi tych pora uczciwych jak rodzynki w kołoczu. Pomału jedyn uczciwy bydzie robiył na trzech darmozjadów, na kożdym szczeblu tej drabinki. Jak sie tak dziwóm na to, co sie kole tych grubów dzieje, to bych to wszysko downo pozamiatoł. Ale Pónbóczek padali, że jak chocioż dziysiyńciu sprawiedliwych zostanie, to im dać pokój. No, tukej by sie ich możno i jedynostu jeszcze znodło… Ale choćby i ich tela niy było, dyć niy rozchodzi sie yno o tych, kierzi na grubach robióm: łoni majóm swoji rodziny, te rodziny za pinióndze zarobióne na grubie kupujóm w sklepach, w kierych tyż ktoś robi. Do tych grubów ktoś musi jeszcze i maszyny prziwiyźć i te wóngli stónd wywiyźć i tyż z tego żyje. Podziwej sie, Jorguś, wiela dziynki jednej takij grubie ludzi sie wyżywi. A umisz se wyobrazić, wiela ludzi by robota miało i to pewno, jakby kożdy robił do porzóndku, co do niego noleży, a niy kombinowoł, jak tu kogo, z kierej stróny okraść a ocyganić?...  – Jorguś zeżar, co mioł zeżrać i chyba zmierzła mu się ta Skarbnikowo godka, bo swinył sie w kulka i usnył. A Skarbnik odłożył szczotka i szczewiki i zamyślił sie głymboko.

- Powiydz mi, Jorguś, jako to je, że ci, co im je rychtyk źle, zawsze siedzóm cicho, a ci, co im sie krziwda niy dzieje, najwiyncyj larma robióm i yno miyndzy sobóm sie wymiyniajóm? Jeszcze nie było nigdy inakszy: ci, co nejbardzij do haje podpuszczajóm, nikómu inkszymu niy zrobili nigdy dobrze, jak yno sobie. I czy te gruby zawrzóm, czy sprzedajóm, czy zostawióm taki bajzel, jak je, jedno je pewne - tym, co na stołkach siedzóm, ani tym, co nejgłośnij pyskujóm do mikrofónów, żeby tamtych ze stołków ściepać, krziwda sie nie stanie. Jak zawsze nejgorzij wyńdóm na tym ci, co by yno chcieli uczciwie robić i uczciwie dostać za to zapłacóne...

                Jorguś na chwila sie obudził, podniósł łeb, podziwoł sie na Skarbnika, jakby sóm sie zastanawioł. A Skarbnik pokiwoł yno głowóm, zaczón dali glansować szczewik, ale niy padoł już ani słowa."

Słownik